جمهوري سنگال در افريقاي غربي در
حاشيه اقيانوس اطلس قرار گرفته و از شمال به موريتاني، از مشرق به مالي، و از جنوب
به گينه و گينه بيسائو محدود است. جمعيت اين كشور (طبق آمار سال 2005)، 832,126,11
نفر و مساحت آن 722,196 كيلومترمربع است. زبان رسمي اين كشور فرانسوي است.
تاريخچه
كتابخانه‌هاي سنگال در مقايسه با كتابخانه‌هاي ساير كشورهاي در حال توسعه،
تاريخچه‌اي كوتاه دارند. مثل اكثر كشورهاي افريقايي، سنگال نيز كشوري با فرهنگ
شفاهي است. فرهنگ‌هاي شفاهي داراي ارزش استنادي و حامل ميراث اجتماعي و فرهنگي مردم
هستند، ولي به‌صورت روشمند ضبط نشده‌اند. سنت‌هاي شفاهي، شكننده و از بين‌رونده
هستند و سخن همپاته با[1] را به ياد مي‌آورد: "در افريقا هر پيرمردي كه از دنيا
مي‌رود، مثل آن است كه يك كتابخانه مي‌سوزد."
از طرف ديگر، گرچه اين سنت‌هاي شفاهي فقط در انحصار گريوت‌ها[2] (كاسâتِ
مناجات‌خوانان)، يعني نگهبانان و حافظان ارزش‌هاي گذشتگان بود و دانش آنها از پدر
به پسر منتقل مي‌شد، اما در فرايند انتقال از تحريف بركنار نمانده‌اند.
با آگاهي از اهميت سنت‌هاي شفاهي به‌عنوان منبع دست اول اطلاعات، دولت سنگال اداره
آرشيوهاي فرهنگي[3] (يك سازمان آرشيوي چند رسانه‌اي) را تأسيس كرد كه وظيفه
گردآوري، ذخيره، و مطالعه روايت‌هاي گوناگون فرهنگي از گروه‌هاي مختلف قومي كشور را
برعهده دارد. ناشران نيز سنت‌هاي شفاهي را جمع‌آوري و به‌صورت داستان‌هاي تاريخي و
مجموعه‌هاي فرهنگ عاميانه مردم چاپ كرده‌اند.
با پيدايش چاپ، سنت‌هاي شفاهي با منابع چاپي كه در دوران استعمار توليد شده بود به
رقابت پرداختند. نخستين كتابخانه‌ها در سنگال در زمان استيلاي فرانسوي‌ها بر افريقا
ايجاد شد.
نخستين كتابخانه‌هاي عمومي، اداري، شهرداري، و معلمان در سنگال توسط فرانسوي‌ها و
به‌منظور گسترش زبان فرانسوي و پاسخ به نياز مديران تأسيس شد.
در سال‌هاي 1849 و 1905 حكومت فرانسه دو كتابخانه عمومي در دو شهر بزرگ سنگال گشود،
اولي در سن‌لويي و ديگري در داكار. هدف از ايجاد اين دو كتابخانه كه مجموعه‌هاي
آنها براي آموزش و سرگرمي شكل گرفته بود، آموزش عادت خواندن در ميان توده مردم بود.
خدمات كتابخانه ملي
سه كتابخانه در سنگال وظايف كتابخانه ملي را انجام مي‌دهند. كتابخانه مؤسسه بنياد
افريقاي سياه موسوم به ايفان[4] ، كه در 1938 به‌هنگام تأسيس 6000 جلد كتاب از
كتابخانه دولتي فرانسه در غرب افريقا دريافت كرد. بعدها اين كتابخانه مجموعه خود را
به بيش از ده برابر افزايش داد و نسخه‌هاي خطي و كتاب‌هاي كمياب و روزنامه‌هاي
دوران استعمار را دريافت كرد. در جولاي 1946 به كتابخانه، حق دريافت كتاب براي
حمايت از حق مؤلف داده شد و قانون واسپاري نيز در 9 آوريل 1976 تصويب شد. كتابخانه
آرشيو ملي سنگال كه در 1913 در داكار تأسيس شد، از 1962 به بعد مجموعه‌هاي
كتابشناسي خود را منتشر مي‌كند. اين نخستين گامي بود كه به سوي تهيه كتابشناسي ملي
برداشته شد. كتابخانه آرشيو از زمان تأسيس، انتشارات رسمي كشور را دريافت كرد.
كتابخانه مركز تحقيقات و مدارك سنگال[5] در 1944 در سن‌لويي تأسيس شد و مركز قبلي
ايفان سنگال را جذب كرد.
كتابخانه‌هاي دانشگاهي
در دانشگاه داكار يك كتابخانه مركزي وجود دارد كه در 1952 تأسيس شده است. به‌علاوه،
تعداد ديگري كتابخانه مؤسسه‌هاي پژوهشي و كتابخانه‌هاي دانشكده‌اي نيز وجود دارند.
بعد از 1904 كتابخانه‌هاي اداري در هر ناحيه ايجاد شدند تا نيازهاي فوري مقامات
دولت استعماري را كه بر دادگاه‌هاي منطقه نظارت مي‌كردند، برآورند. در اين
كتابخانه‌ها، منابع حقوق فرانسه و حقوق اسلام وجود داشت. در داكار، پايتخت افريقاي
غربي فرانسه، كتابخانه‌اي از اين نوع وجود داشت كه عمدتآ براي تأمين منابع حقوقي
براي كمك به مديران دولت استعماري بود. اين كتابخانه همچنين نخستين و نيز مهم‌ترين
مجموعه علمي در ناحيه محسوب مي‌شد.
بعد از 1904 كتابخانه‌هاي تربيتي يا كتابخانه‌هاي معلمان در پايتخت مستعمره‌هاي
فرانسه در غرب افريقا تأسيس شد. دو كتابخانه از اين نوع در سنگال وجود داشت، يكي در
داكار و ديگري در سن‌لويي. اين كتابخانه‌ها به‌اين منظور تأسيس شدند كه معلمان
فرانسوي درباره سرزمين سنگال بيشتر بدانند و مواد لازم براي كلاس‌هاي خود را آماده
كنند.
كتابخانه‌هاي عمومي و ساير خدمات كتابخانه‌اي
در 1915 يك كتابخانه شهرداري در لوگا تأسيس شد. بعدها، سنگال از تصاحب
كتابخانه‌هايي بهره برد كه در زمان استعمار فرانسوي‌ها ايجاد شده بود. ولي بعد از
استقلال كتابخانه‌هاي عمومي آن يكپارچه و پيوسته نبودند. بسياري از كتابخانه‌هاي
كوچك شهرداري در دوران استعمار از بين رفتند و يا اثربخشي خود را به‌علت عدم
پشتيباني و فقدان بودجه از دست دادند. دولت سنگال موظف شد كتابخانه‌هاي جديد با
خدمات سازگارتر ايجاد كند، مانند: مركز ملي مدارك، اداره ترويج كتابخواني، مديريت
آرشيو، و ساير خدمات. اما مجموعه‌هاي ديگر به ارث رسيده به سنگال (مانند كتابخانه
دانشگاه، كتابخانه ايفان، كتابخانه آرشيو ملي و دستگاه اداري و مجموعه‌هاي آرشيوهاي
آنها) كتابخانه‌هاي سنگال را در جايگاهي بسيار جلوتر از ساير كشورهاي فرانسوي زبان
افريقا قرار داده است.
حرفه كتابداري
تربيت اطلاع‌رسانان حرفه‌اي از 1967 در مدرسه كتابداران، آرشيويست‌ها، و
سندپردازان[6] ، موسوم به ايباد[7] ، صورت مي‌گيرد كه در دانشگاه داكار قرار دارد.
اين دانشكده جايگزين مركز منطقه‌اي تربيت كتابداران (سي.آر.اف.بي.)[8] بود كه در
افريقا تأسيس شده بود. ايباد
شامل دو بخش ديگر است كه از قبل در آن نبود، يكي براي آرشيويست‌ها و ديگري براي
سندپردازان. دانشكده جديد مانند سلف خود داراي رسالت منطقه‌اي است و دانشجويان
بسياري را از كشورهاي افريقايي فرانسوي زبان مي‌پذيرد.
ايباد در دو سطح آموزش مي‌دهد: يك دوره كارداني براي تربيت نيروي انساني در سطح
مياني. ديگري، يك دوره دو ساله كارشناسي ارشد براي تربيت نيروي انساني در سطح عالي.
پذيرش براي دوره كارشناسي ارشد از طريق آزمون در ميان‌دارندگان درجه كارشناسي صورت
مي‌گيرد و از دارندگان مدرك كارداني با حداقل سه سال تجربه كار حرفه‌اي نيز آزمون
حرفه‌اي جداگانه‌اي گرفته مي‌شود. بعد از گذراندن دوره دو ساله به دانشجويان، مدرك
كارشناسي ارشد در علوم اطلاع‌رساني و ارتباطات داده مي‌شود. علاوه بر دانشكده فوق
دانشجويان مي‌توانند گواهينامه آموزش حرفه‌اي را از مراكز خارجي به‌ويژه از فرانسه
يا كانادا نيز دريافت نمايند.
دولت سنگال، بعد از ايجاد دوره كارشناسي در دانشكده كتابداران، آرشيويست‌ها، و
سندپردازان به‌دانشجويان دوره كارشناسي، براي تحصيل در خارج از كشور، كمتر بورس
تحصيلي اعطا مي‌كند.
منبع: دايرة المعارف كتابداري و اطلاع‌رساني
.[1] HampatÅ ba
.[2] Griots
.[3] Directorate for Cultural Archives
.[4] IFAN
.[5] Center for Research and Documentation of Senegal
.[6] School for Librarians, Archivists and Documentalists
.[7] IBAD
.[8] Centre Regional de Formation des Bibliothecaires(CRFB)
