جمهوري فدرال نيجريه از 21 ايالت
تشكيل و در غرب افريقا واقع شده است. پايتخت آن، آبوجاست. اين كشور از شمال به
نيجر، از شرق به چاد و كامرون، از جنوب به خليج‌هاي بنين و بيافرا، و از غرب نيز به
كشور بنين محدود شده است. جمعيت آن (طبق آمار سال 2005) 128771988 نفر و مساحت آن
923768 كيلومترمربع است. زبان رسمي آن انگليسي است، اما بيش از 250 زبان بومي نيز
در اين كشور رواج دارد.
تاريخچه
نيجريه در 1914 در نتيجه اتحاد كشورهاي تحت‌الحمايه شمال و جنوب موجوديت يافت. اين
كشور در 1960 استقلال خود را از بريتانيا اعلام كرد. كتابخانه‌هاي نيجريه نسبتآ
نوظهور هستند و تأسيس اندكي از آنها به اواخر دهه 1800م. بازمي‌گردد. اينها اغلب
كتابخانه‌هاي تخصصي و كتابخانه‌هاي مدارس هستند. نخستين كتابخانه‌هاي جديد عمومي و
دانشگاهي اندكي پيش از استقلال اين كشور تأسيس شدند. نخستين مدرسه كتابداري نيجريه
در 1961 تأسيس، و نخستين كتابدار بومي در دهه 1950 از آن فارغ‌التحصيل شد. ياري‌هاي
يونسكو و شوراي فرهنگي بريتانيا به‌همراه كمك‌هاي بلاعوض و قابل توجه مؤسسات كارنگي
و فورد، نقش تعيين‌كننده‌اي در معرفي كتابخانه‌هاي جديد به اين كشور داشتند.
كتابخانه ملي
كتابخانه ملي نيجريه (ان.ال.ان.)[1]بر اساس قانون كتابخانه ملي اين كشور، مصوب سال
1964، تأسيس شد (اين قانون در 1970 مورد بازنگري قرار گرفت). مقرّ اصلي كتابخانه
ملي، شهر لاگوس است و شعبه‌هاي فرعي آن تاكنون در 14 ايالت اين كشور داير شده است.
موجودي اين كتابخانه حدود 666600 جلد شامل تك‌نگاشت‌ها، انتشارات كمياب مربوط به
دوره مستعمراتي و بايگاني روزنامه‌هاي قديمي نيجريه، به‌اضافه انتشارات رسمي دولت و
نشريات ادواري ملي است. ان.ال.ان. به‌عنوان كتابخانه‌اي مرجع، مركز ملي خدمات مربوط
به دريافت واسپاري‌هاي قانوني است. اين كتابخانه، >كتابشناسي ملي نيجريه< را منتشر
مي‌كند و مسئوليت پيشبرد تهيه فهرستگان ملي اين كشور را برعهده دارد. در 1971، اين
كتابخانه فهرستگان ملي پيايندهاي موجود در كتابخانه‌هاي نيجريه را نيز منتشر كرد.
مقر اصلي كتابخانه ملي با صرف چندين ميليون دلار در شهر آبوجا در دست طراحي است و
قرار است ساخت اين مجتمع مجهز در اوايل دهه 1990 به پايان برسد.
آرشيوهاي ملي
در 1954، دفتر اسناد نيجريه با هدف نگهداري و حفاظت از اسناد ملي ايجاد شد. تأسيس
اين دفتر نتيجه كار كنت انوكا دايك، تاريخ‌دان و معلم بود. قانون آرشيوهاي عمومي در
1957 به تصويب رسيد و به تبع آن نام دفتر اسناد تغيير يافت. در اواخر دهه 1980،
آرشيوهاي ملي برنامه‌اي در پيش گرفت كه بر اساس آن يك شعبه از اين آرشيو در هر يك
از ايالات تأسيس مي‌شد، اين در حالي بود كه تا آن زمان مقر اصلي آرشيوهاي ملي در
شهر ايبادان و شعبه‌هاي آن در شهرهاي اِنوگو و كادونا قرار داشتند. طي همين برنامه
مقرّ اصلي آرشيوهاي ملي همراه با كتابخانه ملي به پايتخت جديد، آبوجا، منتقل مي‌شد.
>كتابشناسي آرشيوهاي كتابخانه ملي<[2] تأليف اِل.سي.گوام در 1964 منتشر شد.
كتابخانه‌هاي دانشگاهي
تا اواخر دهه ،1980 كتابخانه‌هاي 21 دانشگاه مادر و نيز كتابخانه يك دانشكده علوم
دفاعي، 8 دانشگاه دولتي، 28 پلي‌تكنيك يا دانشكده فني، و 52 دانشكده علوم تربيتي و
تربيت معلم مهم‌ترين كتابخانه‌هاي دانشگاهي كشور بودند. موجودي كتابخانه‌هاي
دانشگاهي حدود سه ميليون جلد است، و موجودي دانشگاه ايبادان (يكي از بزرگ‌ترين
دانشگاه‌هاي كشور)، به حدود 440000 جلد مي‌رسد. كتابخانه‌هاي دانشكده‌اي حدود يك
ميليون جلد موجودي دارند. سياست دولت مركزي تصريح مي‌كند كه مؤسسات آموزش عالي، 5
درصد از بودجه جاري خود را صرف خدمات كتابخانه‌اي مي‌كنند.
يكي از بزرگ‌ترين و فعال‌ترين بخش‌هاي انجمن كتابداري نيجريه (ان.ال.اِي.)[3] ، بخش
كتابخانه‌هاي دانشگاهي و تحقيقاتي آن است. انجمن كتابداري نيجريه مجموعه مقالات
سمينارهاي سالانه خود را منتشر مي‌كند. رؤساي هر سه كتابخانه دانشگاهي، كميته‌اي
دائمي ترتيب داده‌اند كه در آن ضمن تبادل‌نظر، به علايق حرفه‌اي مشترك نيز كمك
مي‌كنند.
كتابخانه‌هاي عمومي
قديمي‌ترين كتابخانه‌هاي عمومي نيجريه، كتابخانه دولت محلي جزيره لاگوس[4] و
كتابخانه حق عضويتي لاگوس[5] است، كه اولي هنوز هم فعال است. توجه عملي به تأسيس
كتابخانه عمومي در نيجريه به 1955 بازمي‌گردد، يعني زماني كه قانون كتابخانه
منطقه‌اي شرقي[6] تصويب شد. نمونه مطلوبي از ساختمان كتابخانه‌هاي عمومي، با
سرمايه‌گذاري يونسكو در شهر انوگو ساخته شده است. حدود دو سوم ايالت‌ها قانون خدمات
كتابخانه‌اي دارند و بر اساس آن هيئت رئيسه‌اي را براي اداره كتابخانه تعيين
كرده‌اند. تمام ايالت‌ها و نيز ناحيه پايتخت، نوعي نظام كتابخانه‌اي دارند.
بعضي شهرداري‌ها ايجاد كتابخانه‌هاي عمومي را كم‌وبيش آغاز كرده‌اند. اگرچه
كتابخانه‌هاي سيار به‌ندرت وجود دارند، ولي كتابخانه‌هاي سيار بر روي قايق، كه
نخستين بار در ايالت ريورز شكل گرفت، قابل توجه هستند. خدمات كتابخانه‌اي در
زندان‌ها، بيمارستان‌ها، مؤسسات نابينايان، و ديگر مكان‌هاي خاص به‌ندرت وجود دارد.
برخي كتابخانه‌هاي عمومي، جريان انبارسازي كتاب را زيرمبناي يك تفكر تجاري و در
جريان تلاش در جهت عرضه منابع اطلاعاتي به كتابخانه‌ها بنيان‌گذاري كرده‌اند. اغلب
به‌دليل ميزان پايين باسوادي در كشور (حدود 35 درصد در اواخر دهه 1980)، بخش كوچكي
از جمعيت كشور به خدمات كتابخانه‌هاي عمومي دسترسي دارند. به همين دليل، تاكنون
مطالعات زيادي درباره چگونگي فراهم‌آوري اطلاعات براي جمعيت بي‌سواد كشور انجام شده
است. يكي از اين مطالعات طرح توسعه خدمات اطلاع‌رساني به روستاها (روديس) است كه
توسط البيمپ ابوياد[7] در بادكو انجام شده است.
كتابخانه‌هاي آموزشگاهي. تعداد كمي از مدارس نيجريه ــ نزديك به 5500 مدرسه ابتدايي
و بيش از 5500 دبيرستان ــ مجموعه‌هايي دارند كه مي‌توان آنها را كتابخانه قلمداد
كرد. اين در حالي است كه در 1981، دولت در حوزه آموزش و پرورش سياستي ملي اتخاذ
كرده است كه تصريح مي‌كند: "دولت خدمات كتابخانه‌هاي مدارس را ايجاد و در زمينه
مديريت و سازماندهي كتابخانه‌هاي مدارس، امكانات برگزاري دوره‌هاي آموزش ضمن خدمت
براي معلمان را فراهم خواهد كرد".
در اوايل دهه 1960، دولت فدرال يك كتابخانه آموزشگاهي افتتاح كرد كه بعدها به
كتابخانه ايالتي لاگوس واگذار شد. در 1970، بخش علوم تربيتي دانشگاه ايبادان، مركز
منابع رسانه‌هاي آبادينا[8] را تأسيس كرد كه نمونه يك كتابخانه آموزشگاهي بود.
درحال حاضر تلاش‌هايي براي واداشتن كتابخانه‌هاي ايالتي به پذيرش مسئوليت قانوني
تأسيس كتابخانه در مدارس در حال انجام است.
در 1977، كتابداران و معلم ـ كتابداران علاقه‌مند، انجمن كتابخانه‌هاي آموزشگاهي
نيجريه[9] را تأسيس كردند. اين انجمن >نشريه كتابخانه‌هاي مدارس نيجريه<[10] را دو
بار در سال منتشر مي‌كند.
كتابخانه‌هاي تخصصي
در نيجريه حدود 70 كتابخانه تخصصي متعلق به سازمان‌هاي دولتي و خصوصي وجود دارد.
مجموعه و خدمات اين كتابخانه‌ها عمدتآ ناكافي و گاهي عالي است. ديگر، كتابخانه‌هاي
حدود 22 مؤسسه تحقيقاتي است كه تحت‌سرپرستي وزارت علوم و فناوري دولت مركزي فعاليت
مي‌كنند. ديگر كتابخانه‌هاي تخصصي مهم كه برخي با تكيه بر قابليت‌هايشان به
كتابخانه‌هاي تحقيقاتي تبديل شده‌اند در مؤسسات زير قرار دارند: مؤسسه نيجريه‌اي
امور بين‌الملل در لاگوس، مؤسسه بين‌المللي كشاورزي گرمسيري در ايبادان، مؤسسه ملي
مطالعات سياسي و استراتژيك در كورو، مؤسسه ملي تحقيقات دامپزشكي در وُم، بانك مركزي
نيجريه در لاگوس، دانشكده كاركنان اداري نيجريه در باداگري، مركز توسعه مديريت در
لاگوس، و شركت ملي نفت نيجريه در لاگوس. در 1985، فهرستگان نشريات موجود در
كتابخانه‌هاي كشاورزي منتشر شد. برخي مؤسسات خارجي مانند شوراي فرهنگي بريتانيا و
مركز خدمات اطلاع‌رساني ايالات متحده در مراكز برخي ايالت‌ها كتابخانه دارند.
حرفه كتابداري
انجمن كتابداران نيجريه در 1962 تأسيس شد. اين انجمن توسط شورايي اداره مي‌شود كه
رئيس انجمن، رياست آن را برعهده دارد. اين انجمن در هر يك از ايالت‌ها شعبه‌اي داير
كرده است. گروه‌هاي موضوعي و نيز گروه‌هاي داراي علايق خاص[11] مانند فهرستنويسي و
رده‌بندي، بخش‌هاي اين انجمن را تشكيل مي‌دهند. انجمن كتابداران نيجريه نشريه
>كتابخانه‌هاي نيجريه<[12] و يك خبرنامه منتشر مي‌كند. برخي شعبه‌هاي انجمن نيز
انتشاراتي دارند.
نخستين كتابداران نيجريه‌اي در بريتانيا يا ايالات متحده آموزش ديده‌اند. در 1961
بنياد كارنگي سرمايه تأسيس مؤسسه كتابداري در دانشگاه ايبادان را (كه اكنون همان
بخش مطالعات علوم كتابداري، اطلاع‌رساني و آرشيوي اين دانشگاه است) تأمين كرد. ديگر
مؤسسات آموزش كتابداري و اطلاع‌رساني عبارتند از: دانشگاه احمدو بلو[13] در زاريا،
دانشگاه بايرو در كانو، دانشگاه مايدوگوري در مايدوگوري، دانشگاه نيجريه در نسوكا،
دانشگاه ايالتي ايمو در اُكيگوِ، دانشگاه فناوري ايالتي آنامبرا در انوگو، دانشگاه
علوم و فنون كادونا در كادونا، و دانشگاه علوم و فنون در نكيدِ. در بعضي از
دانشكده‌هاي علوم تربيتي، برخي واحدهاي علوم كتابداري به‌منظور تربيت معلم ـ
كتابدار ارائه مي‌شود. برنامه‌هاي اين مؤسسات در سطوح فوق‌ديپلم، كارشناسي، و
كارشناسي ارشد ارائه مي‌شود. تنها دانشگاه ايبادان و دانشگاه احمدو بلو واحدهايي را
در سطح دكترا ارائه مي‌كنند.
در 1981، انجمن كتابداران نيجريه >فهرست اسامي كتابداران شاغل در نيجريه<[14] را
منتشر كرد. گرچه اين فهرست
اكنون قديمي شده، اما هنوز هم اطلاعات خوبي در مورد تعداد كتابداران بومي و نيز
كتابداران خارجي شاغل در نيجريه به‌دست مي‌دهد.
.[1] National Library of Nigeria (NLN)
.[2] Bibliography of the National Archives Library
.[3] Nigerian Library Association (NLA)
.[4] Lagos Island Local Government Library
.[5] Lagos Subscription Library
.[6] Eastern Regional Library Act
.[7] Olabimpe Aboyade
.[8] Abadina Media Resource Center
.[9] Nigerian School Library Association
.[10] Nigerian School Library Journal
.[11] Special Interest Groups
.[12] Nigerian Libraries
.[13] Ahmadu Bello
.[14] Nominal List of Practising Librarians in Nigeria
.[15] B. U. Nwafor
