ایرنا- گينه بيسائو در حالي با واكنش تهديدآميز كشورهاي منطقه اي و غربي نسبت به كودتاي جديد نظامي روبروست كه هنوز مردم اين كشور خاطرات تلخ بيش از 9 كودتاي ديگر در تاريخ سياسي سرزمين خود را فراموش نكرده اند.
تصميم هشتم ارديبهشت ماه كميسيون جامعه اقتصادي كشورهاي غرب آفريقا (اكوواس) براي اعزام نيرو به گينه بيسائو به منظور روي كار آمدن دوباره دولت غيرنظامي پس از كودتا و ملزم كردن رهبران خونتا به برگزاري انتخابات رياست جمهوري ظرف 12 ماه آينده با استقبال كشورهاي غربي نيز روبرو شده است.
كودتاي نظامي بيست و پنجم فروردين ماه گينه بيسائو پس از آن اتفاق افتاد كه انتخابات رياست جمهوري زودهنگام به سبب فوت 'مالام باكاي سانها' رييس جمهوري 64 ساله گينه بيسائو، در بيست و هشتم اسفندماه سال گذشته برگزار شد.
درگذشت وي در نوزدهم دي ماه 1390 پس از آن رخ داد كه ششم همان ماه اين كشور شاهد يك كودتاي نظامي بود.
البته سانها چند ماه پيش از مرگ براي معالجه راهي پاريس شده بود و در زمان وقوع كودتا در كشور حضور نداشت.
گرچه اين كودتا نافرجام ماند و طراحان آن نيز دستگير شدند اما پس از برگزاري انتخابات سال گذشته رياست جمهوري و اعتراض هاي دوم فروردين ماه 1391 پنج نامزد شكست خورده نسبت به بروز تقلب گسترده، بار ديگر كودتايي نظامي در شكل گرفت كه به نظر مي رسد اين بار توانسته است به اهداف خود يعني بركنار كردن دولت برسد.
** تاريخي سرشار از كودتا در گينه بيسائو
-------------------------------------------------
نام گينه بيسائو يادآور بخشي از تاريخ برده داري در جهان است. اين كشور ابتدا با نام 'پادشاهي گابو' بخشي از امپراطوري مالي بود كه پرتغال در قرن پانزدهم ميلادي آن را به عنوان عرصه اي براي استثمار زير سلطه خود گرفتند. به همين دليل اين كشور تا زمان استقلال به نام گينه پرتغال شهرت يافت.
به دنبال راه افتادن تجارت برده در غرب آفريقا طي قرن هفدهم ميلادي، 'بيسائو' پايتخت اين كشور، در سال 1765 ميلادي (1144 خورشيدي) پايگاه نظامي و مركز تجارت برده شد.
مبارزات استقلال طلبانه گينه اي ها از زماني حالت منسجم تري به خود گرفت كه در سال 1335 حزب 'آفريقايي براي استقلال گينه بيسائو و دماغه سبز' (پي. آ. آي. جي. سي) به دست 'آميكال كابرال' پدر استقلال گينه بيسائو، تاسيس شد و تا زمان استقلال اين كشور در سال 1352 مبارزات و تظاهراتي را سازمان دهي مي كرد.
البته كابرال در همان سال و پيش از اعلام استقلال كشته شده بود و نتوانست دستاوردهاي خود را ببيند اما رياست شوراي دولتي جمهوري گينه بيسائو به 'لوييس كابرال' برادر ناتني او، رسيد.
نخستين كودتاي تاريخ اين كشور را 'جوآ برتاردو ويرا' نخست وزير وقت و فرمانده پيشين نيروهاي مسلح، در سال 1359 رقم زد. وي از اين تاريخ تا سال 1378 به مدت 19 سال قدرت را در دست داشت و دست كم سه كودتاي نافرجام را در سال هاي 1362، 1364 و 1372 پشت سر گذاشت.
نخستين انتخابات عمومي گينه بيسائو در سال 1373 برگزار شد و ويرا در ميان اعتراض ها و ناآرامي هاي ناشي از شورش مخالفان، رياست جمهوري گينه بيسائو را در دست گرفت.
چهار سال بعد رقابت هاي انتخاباتي ميان ويرا و 'آنسومان مين' رهبر مخالفان، گرچه در ابتدا به نفع ويرا تمام شد اما درگيري هاي دامنه دار طرفداران دو طرف، براي مدت ها ناآرامي را به عرصه اين كشور كشانيد و در نهايت منجر به امضاي پيمان صلح سال 1377 دو طرف شد.
گرچه يك سال بعد بر مبناي پيمان صلح، حكومت انتقالي براي آماده سازي شرايط برگزاري انتخابات جديد تشكيل شد اما درگيري ها خاتمه نيافت تا اينكه ويرا پس از تنگ شدن دايره محاصره نظامي، به سفارتخانه پرتغال گريخت و به همين كشور نيز تبعيد شد.
يك سال پس از آن دولت انتقالي، زمينه برگزاري انتخابات رياست جمهوري 1378 را فراهم ساخت. سانها در اين دور انتخابات به عنوان نامزد حزب 'گينه مستقل'، شركت داشت و دوم شد.
'كومبا يالا' يكي ديگر از رهبران مخالف ويرا، با كسب 72 درصد آرا تا سال 1382 كه كودتاي نظامي ديگري در اين كشور شكل گرفت، در قدرت بود.
پس از كودتاي سال 1382، 'هنريك روسا' تاجر معروف اين كشور، به طور موقت پست رياست جمهوري را در دست گرفت و فروردين ماه 1383 نيز بر برگزاري انتخابات مجلس نظارت كرد.
در انتخابات رياست جمهوري سال بعد، بار ديگر ويرا كه به كشور بازگشته بود با سانها به عنوان رييس مجلس ملي طي سال هاي 1373 تا 1378، مبارزه كرد و سرانجام در دور دوم، با كسب 52 درصد آرا دوباره به رياست جمهوري رسيد.
وي در سال 1387 پس از اينكه انتخابات مجلس را برگزار كرده بود، با حمله برخي نظاميان شورشي مواجه شد اما اقدام آنان به نتيجه نرسيد.
حدود چهار ماه بعد، ژنرال 'ناوايه' فرمانده ارتش و از مهمترين مخالفان ويرا، بر اثر انفجار بمبي كشته شد و يك روز بعد نيز ويرا با شليك گلوله هواداران ناوايه به قتل رسيد.
انتخابات جديد رياست جمهوري اين كشور در سال 1388 برگزار شد و سانها با كسب 63 درصد آرا بر كرسي رياست جمهوري تكيه زد.
كودتاي نظامي ششم دي ماه 1390 در زماني كه سانها براي درمان به فرانسه رفته بود، 'كارلوس گومز جونيور' نخست وزير، را پناهنده يكي از سفارتخانه ها كرد.
درگيري هاي بين ارتش و نظاميان شورشي كه به گفته فرمانده ارتش گينه بيسائو، رهبري آنان بر عهده فرمانده نيروي دريايي اين كشور بود، در همان روز به پايان رسيد.
با اين حال، اين كودتا همچون زنگ خطري، نشان داد هنوز پرونده اينگونه اقدام ها در كشور گينه بيسائو بسته نشده است.
قرار بود مردم گينه بيسائو در سال 1393 بار ديگر براي انتخاب رييس جمهوري جديد خود پاي صندوق بروند اما مرگ سانها، سرنوشت تكراري ديگري را براي آنان رقم زد.
'رايموندو پريرا' رييس انجمن ملي و از اعضاي حزب حاكم اين كشور بر اساس قانون اساسي به طور موقت رياست جمهوري گينه بيسائو را بر عهده گرفت و بيست و هشتم اسفندماه 1390 انتخابات زودهنگام را برگزار كرد.
به اين ترتيب، مردم اين كشور براي دومين بار در سه سال اخير براي برگزيدن رييس جمهوري خود از بين 9 نامزد به حوزه هاي راي گيري رفتند.
گومز كه در سال 1383 به نخست وزيري رسيد و در دوران سانها نيز در همين پست، دولت را رهبري مي كرد، با كسب حدود 48 درصد آرا به عنوان نخستين شانس پيروزي در انتخابات رياست جمهوري به شمار مي رفت.
با اين حال، به گزارش دوم فروردين ماه خبرگزاري فرانسه، يالا كه طي سال هاي 1378 تا 1382 پست رياست جمهوري كشور را در اختيار داشت و در اين دوره نيز با كسب بيش از 23 درصد آرا به دور دوم راه يافته بود، همراه با چهار نامزد ديگر مدعي بروز تقلب هاي گسترده در انتخاباتي شد كه قرار بود دهم ارديبهشت ماه دور دوم آن برگزار شود.
وي گفت: ما خواهان ابطال انتخابات هستيم زيرا در روند آن اختلال ايجاد شده است.
مخالفان همچنين دور دوم انتخابات را تحريم كردند.
** واكنش ها به جديدترين كودتاي گينه بيسائو
----------------------------------------------------
به دنبال حضور گسترده نظاميان در خيابان هاي گينه بيسائو و حمله سربازان مسلح به نارنجك به خانه گومز در بيست و چهارم فروردين ماه، اوضاع به گونه اي ديگر رقم خورد.
يك روز بعد، نظاميان كودتاگر كه كفيل رياست جمهوري، نخست وزير و فرمانده ارتش را در اختيار داشتند، با سران 22 حزب سياسي مخالف ديدار كردند و پيشنهاد تشكيل دولت وحدت ملي را مطرح كردند.
آنان اعلام كردند به دنبال قدرت نيستند و دولت را به اتهام معامله پنهاني با آنگولا براي به كارگيري 200 مربي نظامي سرنگون كرده اند.
بيست و هشتم فروردين ماه نيز احزاب مخالف و نظاميان براي تعيين اعضاي شوراي انتقالي و مدت فعاليت آن تشكيل جلسه اي مشترك دادند. با اين حال حزب حاكم 'آفريقايي براي استقلال گينه بيسائو و سر سبز' پيشنهاد تشكيل دولت انتقالي را رد كرد و خواستار آزادي نخست‌وزير بازداشتي اين كشور شد.
به گزارش همين روز خبرگزاري فرانسه، پرتغال براي خارج كردن اتباع خود از گينه بيسائو دو كشتي و يك هواپيماي نظامي را روانه اقيانوس اطلس در نزديكي سواحل اين كشور كرد. فرماندهي نظامي حاكم بر گينه بيسائو نيز اعلام كرد مرزهاي آبي و خاكي را بسته است و از تماميت ارضي كشور خود دفاع مي كند.
پس از محكوميت وقوع كودتا در گينه بيسائو از سوي شوراي امنيت سازمان ملل متحد و درخواست براي بازگشت غيرنظاميان به قدرت، دوم ارديبهشت ماه خبرگزاري انگليسي 'رويترز'، خبر از صدور بيانيه اين سازمان درباره بررسي اقدام هايي از جمله تحريم عليه كودتاگران و حاميان آنان داد.
به گزارش سه روز بعد خبرگزاري آمريكايي 'آسوشيتدپرس'، وزيران امور خارجه اتحاديه اروپا كودتا در گينه بيسائو را محكوم و تاكيد كردند دولت انتقالي منصوب ارتش اين كشور را به رسميت نخواهند شناخت.
آنان اعلام كردند عليه كساني كه در اقدام عليه صلح، امنيت و ثبات گينه بيسائو نقش داشته باشند، تصميم هاي محدودكننده خواهند گرفت.
از سوي ديگر، گزينه دخالت نظامي نيز در برخي محافل مطرح شد. براي همين سخنگوي ارتش گينه بيسائو دوم ارديبهشت ماه به خبرنگاران گفت: گينه بيسائو مداخله خارجي را نخواهد پذيرفت چراكه در موقعيت و شرايط فعلي به آن نيازي نيست و در صورتي كه نيروهاي خارجي به اين كشور اعزام شوند، نيروهاي گينه بيسائو از تماميت ارضي كشور دفاع مي‌كند.
از سوي ديگر با اينكه اتحاديه آفريقا سي ام فروردين ماه عضويت اين كشور را تعليق كرد، كودتاگران از مذاكره با گروه هاي ميانجيگر منطقه اي نيز استقبال كرده اند.
در همين روز رييس كميسيون جامعه اقتصادي كشورهاي غرب آفريقا (اكوواس) با اعلام موافقت نظاميان گينه بيسائو براي همكاري با اين كميسيون، از اعزام نيرو به اين كشور براي كمك به اصلاح بخش هاي امنيتي و دفاعي خبر داد.
هشتم ارديبهشت ماه نيز اكوواس اعلام كرد براي كمك به روي كار آمدن دوباره دولت غيرنظامي پس از كودتا به گينه بيسائو (و البته مالي) نيرو اعزام مي كند و تهديد كرد در صورت تلاش رهبران خونتا براي به دست گرفتن قدرت، اين دو كشور را تحريم خواهد كرد.
همچنين اكوواس خواستار برگزاري انتخابات رياست جمهوري ظرف 12 ماه آينده شده است.
بلافاصله خبرگزاري فرانسه به نقل از 'نيك وستكات' مدير اجرايي اتحاديه اروپا در امور آفريقا، نوشت: ما از واكنش قوي اكوواس در دو كشور گينه بيسائو و مالي حمايت مي كنيم. اين تصميم در جامعه بين المللي نيز به اشتراك گذاشته مي شود.
بنابراين به نظر مي رسد هنوز تصميم يكساني براي برخورد با كودتا در گينه بيسائو از سوي كشورهاي غربي و اروپايي و گروه هاي منطقه اي اتخاذ نشده است.
از يك سو، كودتاگران به اعمال تحريم تهديد مي شوند و از سوي ديگر، خطر بروز مداخله هاي خارجي نيز وجود دارد.
همچنين برخي طرف ها نيز بر اتخاذ راهكارهاي سياسي و مذاكره تاكيد مي كنند.
به هر روي، به نظر مي رسد با توجه به خواست نظاميان براي انتقال قدرت به گروه هاي غيرنظامي و گفته هاي آنان، سياست آتي گينه بيسائو در گرو تصميم تحويل گيرندگان جديد قدرت و دولت موقت آتي خواهد بود تا اينكه يا تعيين سرنوشت اين كشور را به انتخاباتي بسپرد كه قرار بود دهم ارديبهشت ماه برگزار شود يا اينكه با ابطال نتايج دور نخست انتخابات رياست جمهوري، شرايط برگزاري دوباره اين انتخابات را فراهم كند.
با توجه به دستگيري مقام هاي بلندپايه پيشين گينه بيسائو، احتمال بازگشت به شرايط قبل و دنبال كردن نتايج حاصل از دور نخست انتخابات كم است.
در چنين شرايطي، گزينه مداخله نيروهاي نظامي خارجي چندان محتمل نيست.
از يك سو، كشورهاي غرب آفريقا هنوز در التهاب ناشي از انقلاب هاي منطقه اي، شورش هاي پس از برگزاري انتخابات در چندين كشور يا اصلاحات اساسي سياسي مي سوزند كه آخرين نمونه آن، كودتا در كشور مالي بود.
از سوي ديگر، كشورهاي غربي در شرايطي كه اوضاع منطقه منا (خاورميانه و شما آفريقا) به سبب بيداري اسلامي هر لحظه با پديده هاي جديدي روبرو مي شود، از ورود به جنگي جديد تا حد امكان پرهيز مي كنند.
بخشي از اين تصميم به احتمال پيچيده تر شدن اوضاع در اثر اين جنگ و خارج شدن كنترل شرايط نه چندان مطمئن كشورهاي ديگر از دست آنان برمي گردد.
بخش ديگر نيز ناظر به اهميت ويژه منطقه خليج گينه در غرب آفريقاست.
مدت هاست اكتشاف منابع جديد نفت در جنوب صحراي آفريقا بويژه در خليج گينه، منافع آمريكا را در منطقه افزايش داده و امكان كنترل بيشتر اين كشور را بر منابع اقتصادي جهاني فراهم كرده است.
توليد نفت در آفريقا، تقريبا 11 درصد از نفت موجود در بازار جهاني را به خود اختصاص مي دهد و 18 درصد نفت خالص وارداتي آمريكا را تامين مي كند.
آمريكا حدود 30 درصد كل نفت خام دنيا را مصرف مي كند. هرچند اين كشور سومين توليدكننده بزرگ نفت خام است اما افزون بر 60 درصد نفت مصرفي خود را (12.4 درصد از 20.7 مليون بشكه مصرفي روزانه) وارد مي كند.
در دهه گذشته 15 درصد اين واردات از منطقه خليج گينه تامين مي شد و پيش بيني مي شود طي چند سال آينده اين رقم به 25 درصد افزايش پيدا كند. بنابراين ايجاد پايگاه هاي نظامي چندگانه آمريكا در اين منطقه طبيعي است.
آفريقا از سال 1383 در كل روزانه نزديك به 9 ميليون بشكه نفت توليد كرده كه بيش از پنج ميليون بشكه از اين توليد روزانه به غرب آفريقا اختصاص داشته است. مخازن گاز و نفت خليج 24 ميليارد بشكه تخمين زده شده است.
از ديگر اهداف آمريكا براي كنترل منابع انرژي خليج گينه، در دست گرفتن نبض اقتصادي ديگر كشورهاي واردكننده نفت و گاز همچون چين، ژاپن، كشورهاي اروپايي و ... است. به عبارت ديگر، حضور آمريكا در غرب آفريقا اين كشور را در رقابت هاي جهاني آن هم در دنياي لبريز از مشكلات اقتصادي و بحران هاي مالي، موفق تر خواهد كرد.
در چنين شرايطي، سياست هاي متزلزل كشورهاي غرب آفريقا و حكومت هاي برآمده از شورش ها و انقلاب ها كه خود نيز هر لحظه در معرض تغيير هستند، بهترين طعمه براي دستان استعمارگران مدرني است كه به نام مشاركت در امور اقتصادي و فرهنگي، رگ هاي حياتي اين كشورها را در چنگ مي گيرند.
از اين رو، به نظر مي رسد كودتا در كشوري مانند گينه بيسائو كه تاريخ آن نيز سرشار از اتفاق هاي مشابه است، گرچه ممكن است با واكنش منفي قدرت هاي بزرگ روبرو شود اما هيچگاه اين واكنش ها وارد مرحله خرج كردن دلارها و يوروها براي براندازي كودتاگران نخواهد شد و به نظر مي رسد با توجه به ابتكار اكوواس براي اعزام نيرو به گينه بيسائو، انجام اين امر بر عهده چند كشور منطقه اي گذاشته شده است.
در مقابل، اين حوادث بهانه اي به دست اين كشورهاي به ظاهر بزرگ با اقتصادهاي بيمار و بحران زده مي دهد تا با قطع كمك هاي خارجي خود، ذخاير ارزي خود را صرف غلبه بر مشكلات داخلي كرده و البته با اعمال تحريم هايي، كشور مزبور را بيش از پيش ضعيف سازند تا پس از استقرار دولتي جديد، عرصه براي استقراض بيشتر خارجي و بستن قراردادهاي استخراج منابع طبيعي اين كشورها فراهم شود.
