رهبر استقلال کنگو از استعمار بلژيک و اولين نخست وزير اين کشور که ۴۵ سال پيش پس از کودتاي ۴ ستامبر ۱۹۶۰، و زنداني شدنش به طرز فجيعي کشته شد و نامش به عنوان به عنوان "شهيد" راه آزادي در تاريخ اين کشور ماندگار شد.
اما دستور قتل وي بر چه اساسي صادر شد؟ اگر بخواهيم راه حدس و گمان را در پيش گیريم شاید به ناگاه نحوه قتل امیرکبیر در ذهنمان تداعی شود.
تحقيقات نشان میدهد که بعد از کودتاي ژنرال جوزف موبوتو در ۴ سپتامبر ۱۹۶۰ لومومبا که در تلاش بود با یکپارچه سازي کشور و جلوگیري از جدايي استان غنی این کشور، از چپاول معادن طلا و الماس این کشور جلوگیری کرده و بهره اين نعمت خدادادي را عايد مردم فقير اين کشور کند، به زندان افتاد.
بر اساس برخي مطالعات، دستور مرگ لومومبا از سوی وزیر کشور کاتانگا (مرکز معادن غني طلا، الماس، کبالت، اورانیوم و دهها معدن ارزشمند ديگر که بعد از استقلال با توطئه بلژیک در صدد کسب خودمختاری برآمد) صادر شد.عده اي همچنان "بائودو" پادشاه بلژيک را مسئول مستقيم مرگ وي ميدانند. برخي نيز امريکا و انگلستان زمان اوج جنگ سرد را مسئول مرگ لومومبا ميدانند (بیم آنها از ارسال اورانيوم معادن اين کشور به شوروي توسط لومومبا که به عنوان مبارزی چپگرا شناخته میشد). اما نحوه مرگ لومومبا در یک گزارش تحقيقي که اخیرا در آمریکا انجام شده به شرح زیر توضيح داده شده است:
رهبران کاتانگا و در راس آنها موسی چومبه که از سوی بلژيک به عنوان رئيس جمهور کاتانگا انتخاب شده بود، تا زماني که هواپيماي حامل لومومبا و ۲ زنداني ديگر در مرکز اين استان (که اکنون لومومباشي نام گرفته) بر زمين نشست نميدانستند وي به کاتانگا مي آيد. چومبه و ساير مقامات سياسي کاتانگا از اين موضوع آشفته شده و سريعاً نشستي را در نزديکي فرودگاه برگزار ميکنند. در اين جلسه موسي چومبه و وزراي ديگر راي به زندان انداختن لومومبا میدهند اما مونانگا وزير کشور کاتانگا پيشنهاد قتل وي را داده و بر آن پافشاري ميکند. زماني که چومبه نگراني خود را از واکنش بين المللي به کشتن لومومبا ابراز میکند، مونانگا ميگويد ما اهميتي نميدهيم. در نهايت قتل وي مورد موافقت قرار میگیرد.
به دنبال اين جلسه، مونونگا به افسران بلژيکي که نيروي پليس کاتانگا را هدايت میکردند ، دستور داد جوخه آتشی براي زندانيان درست کنند و کمتر از ۵ ساعت از زمان نشستن هواپيماي حامل آنها، هر ۳ زنداني تیرباران شدند. سپس جسدهاي آنها قطعه قطعه و در اسيد حل شد. بقایای استخوانها هم خرد گرديد.
چند روز بعد از اين کشتار، مونانگا ادعا کرد "لومومبا درحين فرار از زندان هدف گلوله قرار گرفت و کشته شد و اگر کسي خلاف این را ميگوید، ثابت کند". اين دست نشانده بلژيکيها در سال ۱۹۹۲ درگذشت.
اما سرنوشت موسي چومبه: هواپيمای حامل وی در سال ۱۹۶۷ ربوده شده و به الجزایر انتقال يافت و در سال ۱۹۶۹در زماني که در خانه اش محبوس بود به شکل مرموزی درگذشت. دختر چومبه به نام ماري هم اکنون در بلژيک زندگي ميکند اما اخیراً در مصاحبه ای با آسوشیتد پرس منکر هرگونه مسئولیت پدرش در قتل لومومبا شده است.
مرگ لومومبا در ۳۵ سالگي باعث شد وي تبديل به سمبل آزادي ملل آفريقا از استعمار تبديل شود و در یادها هميشه جوان باقي بماند. هم اکنون خيابان اصلي شهر که منزل وي در آنجا قرار دارد، خیابان ۳۰ ژوئن ناميده میشود و یکی از میدانهای این خیابان به نام وي ملقب شده است.
