بسم الله الرحمن الرحيم

هست كليددرگنج حكيم

نگاهي به فرهنگ در تونس

ديباچه

فرهنگ پايه و اساس هر ملت و حكومت است و ارتباطات فرهنگي بين المللي ، اساسي ترين و موثرترين ارتباطات در عرصه هاي بين الملل مي باشد.آنچه در اين نوشتار مي آيد نگاهي از دور به جايگاه فرهنگ دربخش هاي گوناگون تونس است كه اميد مي رود خواننده ي گرامي بتواند از خلال عناوين كلي اين گزارش ، نسبت به شناسايي جايگاه فرهنگ در تونس از زواياي گوناگون اقدام كند.

فرهنگ و تاريخ تونس

با توجه به موقعيت استراتيژيكي تونس در شمال آفريقا و در كنار درياي مديترانه، اين كشور در طول تاريخ 3 هزار ساله ي خويش در معرض رفت و آمد تمدن ها و فرهنگ هاي مختلف قرار گرفته كه مهمترين آن عبارتند از قرطاجي ها ( با پايه گذاري يك زن به نام عليسه) ، رومي ها ، مسلمان ها ( عرب ها،خراساني ها وترك ها) واروپايي ها ( پرتغال، اسپانيا و فرانسه)؛تونس در سال1881م ميلادي تحت حمايت فرانسه قرار گرفت.كه به گفته ي خود تونسي ها اين تحت الحمايه بودن ،بالاترين ضرر رابه تونس ومرم عربي زده است؛دكتر الهادي البكوش كه سابفاً نخست وزير تونس بوده در كتاب « إضاءات علي الاستعمار و المقاومه في تونس و في المغرب الكبير» كه مركزالنشرالجامعي تونس آن را در سال 2007 چاپ كرده مي گويد:

« در باره ي موفقيتهاي فرانسه در زمينه ي آموزش در تونس بايد گفت كه در 70 سال استعمار فرانسوي ، تعداد اشخاصي كه توانستند به آموزش عالي دست پيدا كنند تنها 320 نفر بودند ، يعني در هر سال ، چهار دانشجو ، حال آنكه تعداد دانشجويان پس از استقلال به 320 هزار نفر رسيده است ؛ استعمار فرانسه هميشه از افزايش و گسترش آموزش در تونس مي ترسيده و از آن جلوگيري مي كرده و اين كه عده اي خلاف اين مطلب را مي گويند، يك خرافه و اسطوره است(... ان السلط الاستعماريه كانت تخشي انتشار التعليم بتونس فمنعته ، و غلطته ما استطاتعت؛ إن إنجازات فرانسه في المستعمرات خرافه واسطوره برددها البعض ...روزنامه الصريح ، الأحد 16 سپتامبر ، 2007 ، ص 12 ، عدد 1917).

فرهنگ و قانون اساسي تونس

همانا قانون اساسي ، آينه ی تمام نماي هر نظامي است و آشنايي با آن ، مهمترين مدخل در امر شناسايي ان نظام مي باشد؛ بر اين اساس ما در اين نوشتار نگاهي فرهنگي به قانون اساسي تونس داريم تا با اين نگاه بتوانيم جايگاه فرهنگ را در نظام قانوني تونسي بهتر بشناسيم.

تونسي ها مي گويند كه نخستين قانون اساسي اين كشور در سال 1861 ظاهر شده است. اما پس از استقلال ، قانون اساسي تونس در 25 ژوئيه 1957 تصويب و در 10 بخش ابلاغ شد كه عناوين فصول آن عبارت است از « أحكام عامه ، السلطه التشريعيه ، السلطه التنفيذيه ، السلطه القضائيه ، المحكمه العليا ، مجلس الدوله المجلس الاقتصادي والاجتماعي ، الجماعات المحليه ، المجلس الدستوري و تنقيح الدستور. «ما نمايندگان اجتماع كننده در مجلس مردمي تونس ...» كلماتي است كه در روز 25 ژوليدي 1957 ، الغاي نظام پادشاهي و برقراري نظام جمهوري را در تونس اعلام و اظهار داشت كه « تونس دولتي آزاد و مستقل است كه « اسلام » دين آن ، « عربي » زبان آن و « جمهوري» نظام آن خواهد بود و آقاي حبيب بورقيبه كه رئيس حكومت است، به مسئوليت رئيس دولت انتخاب مي شود»..

قانون اساسي تونس داراي 10 بخش و 78 فصل مي باشد كه برخی از ملاحظات را در این قانون میآوریم:

1. واژه ي الله دوبار در متن قانون اساسی تونس آمده است.

2. واژه ي اسلام دو بار در متن قانون اساسی تونس آمده است.

3. در متن قانون اساسي تونس اصلاً آيه اي قرآني نيامده است.

4. در متن قانون اساسي تونس واژه ي فرهنگ ( الثقافه) نيامده است .

5. پرچم جمهوري تونس قرمز است كه در وسط آن دايره اي سفيد با ستاره اي داراي پنج شعاع كه هلال سرخ آن را احاطه كرده است.(فرهنگ و رنگ).

6. شعار جمهوري عبارت است از: آزادي، نظام و عدالت.(فرهنگ و شعار حکومت)

7. هر فردي داراي احترام و آزادي عقيده مي باشد و انجام شعائر ديني آزاد است تا وقتي كه به امنيت عمومي ضرري نرساند.(فرهنگ و آزادی عقیده)

8. آزادي احزاب وجود دارد و هيچ فردي حزبي نمي تواند مبادي و اهداف و فعاليت هايش را بر اساس دين ، زبان ، طايفه يا مليتي قرار دهد.(فرهنگ و دین)

9. كانديدا شدن براي مجلس نمايندگان حق هر فردي است كه پدرش يا مادرش تونسي باشد و حداقل عمرش 23 سال که در هنگام انتخاب این گونه قسم یاد می کند" اقسم بالله العظيم أن أعمل بإخلاص في خدمه بلادي و أن التزم بأحكام الدستور و بالولاء المفرد لتونس".

10. تونس داراي قواي سه گانه قانون گذاري ،رئيس جمهوري وقضائي است كه رئيس جمهور مسلمان با همكاري حكومت كه نخست وزير رئيس آن است كشور را اداره مي كند و رئيس جمهور بايد از پدر و مادر و اجدادي كاملاً تونسي باشد.

فرهنگ و حكومت تونس

حكومت فعلي تونس به رياست زين العابدين بن علي كه از 7 نوامبر 1987 كارهاي خويش را شروع كرده به فرهنگ و فعاليت هاي فرهنگي بسيار اهميت مي دهد كه برگزاري انواع و اقسام همايش ها، جشنواره ها ، هفته هاي فرهنگي ، روزهاي فرهنگي كه در سطح ملي ، منطقه اي و بين المللي و هر هفته در تونس و در حقيقت با اجازه ي مستقيم يا غير مستقيم دولت اين كشور برگزار مي شود ، نشاندهنده ي اين توجه است؛ در يكي از ملاقاتهايم با دكتر عبد الوهاب بو حديبه كه مشاور فرهنگي علمي رئيس جمهور تونس مي باشد ايشان اظهار مي داشت كه براي ما عربها، سلاحي به غير از فرهنگ نمانده است. از جمله اقدامات تونس براي اظهار علاقه اش به حوزه ي فرهنگ مي توان به امور ذيل اشاره كرد:

1. اعلام رئيس جمهور مبني بر اين كه فرهنگ پشتوانه ي هويت ، برتري و تحقق اهداف تونس التغيير است.

2. توجه بسيار به فرهنگ در برنامه هاي توسعه ي تونس به خصوص برنامه ي دهم توسعه (2002 تا 2006) و برنامه يازدهم توسعه ( 2007 تا 2011).

3. تلاش براي اختصاص يك و پنج دهم از بودجه ي حكومت به پروژه هاي فرهنگي در سال 2009

4. اختصاص 70% يارانه براي چاپ كتاب هاي فرهنگي در تونس.

5. اقدام جهت ساخت پروژه ي بزرگ « شهر فرهنگ» ( مدينه الثقافه) در پايتخت تونس از سال 2001 ( مكان اين مجموعه در كنار ساختمان حزب حاكم است كه در سالجاري نخستين فاز آن كه سالن اُپرا با 1800 صندلي ، سالن همايش ها با 700 صندلي ، سالن تئاتر با 400 صندلي و 7 استوديو مي باشد ، افتتاح خواهد شد).

6. راه اندازي مراكز ملي متعدد فرهنگي هنري مانند مركز ملي سيرك و نمايش ، مركز ملي هنر عروسي (مركز وطني لفن العرائس بتونس)

7. راه اندازي « راديو فرهنگ » (إذاعه الثقافه) در تاريخ 29 مي 2006 .

8. تصويب قانون راه اندازي خبرگزاري احياي ميراث معماري ( وكاله إحياء التراث المعماري) توسط مجلس نمايندگان تونس در تاريخ 23 فوريه 1988

9. راه اندازي كرسي دانشگاهي گفتگوي تمدنها و اديان در 7 نوامبر 2001

10. اختصاص جوايز فرهنگي سالانه مانند « جايزه فرهنگي براي فعال ترين موسسه ي اقتصادي در حوزه فرهنگ » ، « جايزه ادبي ابوالقاسم الشابي » و « جايزه بين المللي پژوهش هاي اسلامي »( اعطاي جايزه رئيس جمهوري تونس به مطالعات اسلامي از سال 1992 آغاز و هر ساله فقط در سطح داخلي برگزار مي شده، ولي در سال 2002 با دستور زين العابدين علي اين جايزه در سطح بين المللي برگزار شد و در سال 2004 براي اولين مرتبه در تاريخ 4 نوامبر كه مصادف با ايام 7 نوامبرمعروف به روز تحول در تونس بوده است، جائزه ي الهادي العبيدي، جائزه ي الطاهر الحداد( اين شخص به دليل دفاع ازحقوق زنان، در تونس مشهور است)

11. نام گذاري روزها، ماه هاو سال ها به نام هاي فرهنگي علمي مانند « روزملي فرهنگ( يوم الوطني للثقافه كه اين روزدر سال متغيير ولي غالبا در ماه جوان است و به ادعاي الملاحظ ،ص5،الاربعاء ،13 جوان 2007 العدد737 تونس تنها كشوري است كه چنين مناسبتي دارد) « روز دانش » ( يوم العلم ) ،« سال كتاب » ( 2003) ، سال ابن خلدون ( 2006) « سال ترجمه » ( 2008) ، قيروان پايتخت فرهنگي جهان اسلام ( 2009)

12. راه اندازي موسسات ادبي هنري مانند « مركز ملي خوشنويسي» (المركز الوطني لفنون الخط) اختصاص « دار الدزيري » در بخش قديمي شهرتونس به « دار الشاعر».

فرهنگ و رسانه هاي تونس در رسانه هاي تونس اعم از روزنامه ها و شبكه هاي تلويزيوني اين كشور چاپ و پخش تصاوير و فيلم هاي مستهجن ممنوع است؛ اسامي كانال هاي تلويزيوني معروف در تونس عبارت است از: تونس 7 ، تونس 21 ، و حنبعل كه قرار است يك كانال تلويزيوني جديد نيز با عنوان حنبعل الشرق در ماه فوريه سالجاري راه اندازي شود.كانال هاي تلويزيوني غربي Tf،France2 ، france3 ، mt كانال هايي هستند كه در روزنامه هاي تونس پيرامون آن تبليغ مي شود. راديوي ملي تونس به تاريخ 15 سپتامبر 1938 راه اندازي شده است و راديو فرهنگ ، راديو موزيك ، راديو جوان و راديو قرآن تونس از مهمترين كانال هاي راديويي اين كشور مي باشد. مهمترين روزنامه هاي تونس عبارتند از الحريه ( حزب حاكم) ، الشروق ، الصريح ،الصباح والصحافه كه دو روزنامه ي اخير الذكر به زبان فرانسه هم چاپ مي شود.

فرهنگ تونس در آيينه ي آمار آنچه در اين بخش مي آيد نگاهي آماري به جايگاه فرهنگ در تونس است كه از منابع رسانه اي تونس گردآوري شده است:

• در تونس 350 مركز فرهنگي، 659 ويدئوكلوپ، 1 مركز ملي فرهنگ، 356 انجمن فرهنگي محلي و 24 اداره ي فرهنگ وجود دارد و در اين كشور سالانه 1069 جشنواره ي فرهنگي برگزار مي شود كه 422 عدد آن جشنواره هاي تابستاني است.
• در تونس بيش از 2856 مسجد وجود داردكه مهمترين اين مساجد عبارت است از جامع عقبه بن نافع(قيروان) كه قديمي ترين مسجد آفريقا ودر سال 50 هجري قمري به دست عقبه بن نافع و با مشاركت خراساني ها ساخته شده ، جامع الزيتونه (تونس) كه در سال 116 هجري قمري(734 ميلادي) ساخته شده، الجامع الكبير(مهديه) ، جامع سيدي اللخمي(صفاقس) ، جامع صاحب الطابع(تونس) و جامع الموحدين(تونس).
• در تونس تعداد 51 سالن سينما ، 18 انجمن سينما( 4 انجمن براي سينماي كودك و نوجوان) ،171 شركت تهيه كننده ي فيلم ، 15 شركت پخش فيلم هاي سينمايي دارد و تا كنون 77 فيلم سينمايي بلند در تونس ساخته شده است. ضمنا مبلغ بليط سينما در تونس بين 1500 تا 2000 تومان مي باشد.
• در تونس 250 گروه تئاتر آماتور،780 گروه تئاتر دانش آموزي، 50 گروه تئاتر دانشجويي ، 108 گروه تئاتر حرفه اي ( 6 گروه آن دولتي و بقيه غير دولتي) ، 5 مركز هنرهاي نمايشي و 256 سالن تئاتر وجود دارد.
• در تونس 31 روزنامه و هفته نامه و 18 مجله ي فرهنگي علمي وجود دارد.
• در تونس 263 گروه موسيقي نوازنده(الوتريه) ، 296 گروه موسيقي ديني(فرق السُلاميه) ، 105 گروه موسيقي سنتي (النحاسيه) ، 789 گروه موسيقي محلي ، 60 گروه باله كوريغرافية ،15 موسسه ي موسيقي استاني ، 69 مجموعه ي كورال و 11 گروه موسيقي الماجورات وجود دارد.
• در تونس به سال 1956 فقط دو كتابخانه ي عمومي وجود داشته ولي اكنون 402 كتابخانه ي عمومي وجود دارد و تعداد 43 كتابخانه ي سيار، 1256 كتاب فرهنگي،5886409 كتابخوان ، 265594 مشترك مجله و كتاب و 320 شركت انتشاراتي و پخش كتاب وجود دارد. ضمنا نمايشگاه بين المللي كتاب در تونس سالانه برگزار مي شود كه در نمايشگاه كتاب تونس در سال 2006 تعداد 120131 كتاب عربي ، 66250 كتاب فرانسوي ، 16125 كتاب انگليسي ، 3562 كتاب به ديگر زبان ها ، 56066 كتاب علمي،65393 كتاب ادبي ،22965 كتاب كودك و 9108 كتاب در موضوعات گوناگون عرضه شده است. آمار كتاب هاي منتشر شده در تونس در سال 2008 كه مورد حمايت وزارت فرهنگ قرار گرفته اند، 942 عنوان و تعداد كتابخانه هاي عمومي نيز 372 كتابخانه اعلام شده است.
• در تونس 389 نقاش و 72 مركز نقاشي وجود دارد.
• تعداد دانش آموزان تونس در سال 2008 تقريبا 193 هزار نفر بوده است.
• آموزش عالي در تونس ، مجاني است؛ 14 دانشگاه و 25 دانشكده و 351000 دانشجودر اين كشور وجود دارد كه 1/59% دختران و 77% دانشجوي جديد مي باشند؛ بودجه ي وزارت آموزش عالي تونس 52/5% از بودجه ي دولت اعلام شده و نظام جديدآموزش عالي تونس به نظام أمد( الاجازه ، الماجستير و الدكتري) معروف است كه در اين نظام ، ليسانس 3 سال ، فوق ليسانس 5 سال و دكتري 8 سال مي باشد كه تاكنون 109 موسسه دانشگاهي وارد اين نظام شده اند. آمار دانشجويان تونس در سال 1994 عبارت از 42 هزار و در سال جاري هزار كه 73 هزار از آنها در خوابگاه هاي دانشجويي مي باشد
• در تونس 33 مركز پژوهشي ، 139 آزمايشگاه ، 631 گروه پژوهشي ، 5500 پژوهشگر در حال آماده سازي دكترا وجود دارد و در سال 2007 ، 3 هزار فارغ التحصيل و تعداد منابع انساني تونس در خارج كشور كه بيشتر آنها پژوهشگر و مهندس مي باشند، 5 هزار نفر بوده اند.
• در تونس بر اساس آمار سال 2004 يك مليون و 700 هزار زن بي شوهر ( مطلقه يا شوهر مرده) وجود دارد و از سال 1956 ازدواج متعدد غير قانوني اعلام شد؛آمار جايگاه اجتماعي زنان در تونس عبارت است از: 22.7% در مجلس نمايندگان،27% در شهرداري ها، 34% در رسانه ها،51% در آموزش ابتدايي ،48% در آموزش دبيرستان ،40% در آموزش عالي،42% در شغل پزشكي،72% در داروخانه،31% در امور وكالت و27% در امور قضاء فعاليت دارند. 15% از مردم تونس بچه دار نمي شوند
• تونس داراي 1298 كيلومتر ساحل مي باشد ؛ سالانه بيش از 6 مليون گردشگر با درآمدي معادل سه ميليارد دينار(هردلار 1 دينار و بيست ميليم) به اين كشور مسافرت مي كنند . شهرهاي حمامات و سوسه از مهمترين شهرهاي گردشگري تونس و جزيره ي جربه و قرقنه از مهمترين اماكن گردشگري اين كشور مي باشد.

گذري بر اماكن تاريخي فرهنگي گردشگري تونس

• قيروان

قيروان شهري است در 170 كيلومتري تونس كه در سال 50 هجري مطابق با 670 ميلادي به دست عقبه بن نافع فهري سردار مسلمان تاسيس شد و وي با ساختن مكاني كه امروز به جامع بن عقبه معروف است ، از اين مكان به عنوان دژي جهت گسترش اسلام در شمال آفريقا و اروپا استفاده كرد. مقام ابي زمعه البلوي (صحابي پيامبر) ، متحف رقاده و سيستم آبرساني اغالبه از مهمترين اماكن تاريخي اسلامي اين شهر است. حضور سپاه خراساني به همراه عقبه يكي از مهمترين اشتراكات تاريخي ايران و تونس است و كلمه ي قيروان همان كاروان فارسي است.

• مهديه

اين شهر در شرق تونس و در 205 كيلومتري تونس پايتخت قرار دارد و اهميت تاريخي اش به دليل شروع حركت فاطميين از آن مي باشد ؛ اين شهر در سال 921 ميلادي توسط عبيد الله المهدي سردمدار حركت فاطميين تاسيس شد ؛ حركتي كه به شروع نخستين حكومت شيعي اسماعيلي در تونس (910 - 973) و پس از آن تاسيس الازهر مصر منتهي شد. الجامع الكبير ، سوق الكحله و برج و قلعه ي اين شهر از مهمترين اماكن ديدني آن است.

• جامع الزيتونه

مسجد زيتونه در پايتخت تونس و در منطقه ي قصبه قرار دارد ؛ اين مسجد به دست حسان بن نعمان در سال 79 هجري ساخته و در سال 116 هجري قمري(734 ميلادي توسط عبيدالله بن الحباب تكميل شده است.اين مسجد نقش مهمي در گسترش علوم ومعارف اسلامي در آفريقا و اروپا داشته است.

• سيدي بوسعيد

سيدي بوسعيد در شمال تونس پايتخت و يكي از مناطق زيباي تونس است ؛ نام اين منطقه از بوسعيد الباجي يكي از بزرگان تصوف در تونس گرفته شده است ؛ كلمه ي سيدي در تونس معادل امام زاده در ايران مي باشد . آدرس اصل مطلب