جمهوري بوتسوانا در جنوب افريقا
واقع شده و از شمال شرقي با زيمبابوه، از شرق و جنوب با افريقاي جنوبي، و از غرب و
شمال با ناميبيا هم‌مرز است. جمعيت بوتسوانا (طبق آمار سال 2000) 1600000 نفر و
مساحت آن 581730 كيلومتر مربع است. صحراي كالاهاري حدود 80 درصد كشور را دربرگرفته
و ارتباطات را دشوار كرده است. زبان رسمي بوتسوانا انگليسي و ستسوانا[2] ست.
تاريخچه
مردم بوتسوانا، كه در گذشته بچوانالند[3] نام داشت، نخستين بار در سال 1826 با
ترجمه بخش‌هايي از انجيل روبرت موفات[4] آشنا شدند. در سال 1841 ديويدليوينگستون[5]
500 نسخه از انجيل را به زبان تسوانا[6] به كشور آورد، اما به‌طور كلي آثار مكتوب
به زبان تسوانا در اواسط قرن بيستم پديد آمد.
نخستين تالار مطالعه معروف توسط جامعه مبلغان لندن براي استفاده دانشجويان و
نوكيشان[7] در سرووه[8] به‌وجود آمد. در سال 1938 بنياد كارنگي، همزمان با فعاليت
خود در كشور افريقاي جنوبي، مبلغ يك هزار دلار به ايجاد كتابخانه براي افريقايي‌هاي
بچوانالند اختصاص داد. دولت نيز وجهي را براي كتابخانه سيّار درنظر گرفت و كتاب‌ها
به‌صورت بسته‌هاي 25 عنواني ميان هفت مركز در سراسر كشور توزيع مي‌شد. از هر بسته
سه عنوان مرجع و بقيه عناوين قابل امانت بود. اين خدمات به‌صورت رايگان و توسط
وزارت آموزش و پرورش ارائه مي‌گرديد. بسته‌هاي كتاب هر 4 ماه يك‌بار بين مراكز به
گردش در مي‌آمد. اما اين فعاليت در سال 1941 كند و در سال 1950 رسمآ متوقف گرديد.
از سال 1950 تا 1963 بسياري از تلاش‌ها براي ايجاد تسهيلاتي در كتابخانه‌هاي عمومي
بي‌نتيجه ماند. تنها كتابخانه‌هاي نهادهاي دولتي، دانشگاه‌ها، و مدارس عالي قابل
استفاده بود. دولت بچوانالند در سال 1963 از شوراي انگلستان درخواست كمك كرد تا
براي توسعه كتابخانه‌هاي كشور طرحي ارائه كند؛ دولت نيز طرح را پذيرفت و بودجه‌اي
را براي سرمايه‌گذاري و اداره كار درنظر گرفت.
كتابخانه‌هاي ملي و عمومي
كتابخانه ملي بوتسوانا (بي.ان.ال.اس.)[9] كتابخانه عمومي نيز محسوب مي‌شود. مقرّ آن
در پايتخت كشور، يعني شهر گابورون[10] ، واقع است. اين كتابخانه طبق قانون خاص
كتابخانه ملي در سال 1967 تأسيس و رسمآ در 8 آوريل 1968 افتتاح گرديد. كتابخانه ملي
بوتسوانا توسط يك مدير اداره مي‌شود و بخشي از وزارت كار و امور داخلي به‌شمار
مي‌رود. اين كتابخانه آرشيوها و موزه‌ها را نيز زير پوشش دارد. كتابخانه ملي
بوتسوانا هيأتي را براي مشاوره با مدير و در صورت نياز ـ به‌ويژه در امور مالي ـ
براي همفكري با مديريت درنظر گرفته است. اعضاي هيأت از بخش‌هاي مهم جامعه نظير
اعضاي مجلس، كارمندان عالي‌رتبه، اعضاي فرهنگستان، و اعضاي برجسته دولت انتخاب
مي‌شوند.
كتابخانه ملي بوتسوانا در اوايل دهه 1990 داراي پنج بخش بود كه دو بخش براي
پشتيباني و سه بخش براي انجام وظايف اصلي درنظر گرفته شده بود. كليه بخش‌ها زير نظر
كتابدار ارشد متخصص فعاليت داشتند. واحد پشتيباني مسئول برنامه‌ريزي، تأمين بودجه،
آموزش، تأمين نيروي انساني، و برقراري ارتباط با ساير نهادها درباره مسائل مربوط به
كتابخانه است. واحد كتابشناسي و تحقيق كنترل بودجه كتاب، خريد منابع كتابخانه براي
كليه كتابخانه‌هاي عمومي و مدرسه‌اي، و آماده‌سازي و توزيع آنها را برعهده دارد.
امانت بين كتابخانه‌اي از وظايف اين واحد به‌شمار مي‌رود. واحد كتابخانه‌هاي مرجع و
تخصصي عهده‌دار جمع‌آوري كتاب‌هاي واسپاري و انتشار كتابشناسي ملي بوتسواناست[11] و
بر توسعه كتابخانه‌هاي تخصصي در نهادهاي دولتي نيز نظارت دارد. واحد كتابخانه‌هاي
عمومي[12] مسئوليت 22 شعبه كتابخانه، 14 پايگاه كتابخانه‌هاي سيار، 20 تالار مطالعه
روستايي، و خدمات پستي كتابخانه را برعهده دارد. كل موجودي كتاب‌هاي اين واحد در
سال 1987 بيش از 168000 جلد بود. واحد كتابخانه‌هاي آموزشي مسئول كتابخانه‌هاي
مدرسه‌اي است.
كتابخانه‌هاي دانشگاهي
دانشگاه بوتسوانا در سال 1982 در شهر گابورون تأسيس شد. اين دانشگاه در سال‌هاي
1975 تا 1982 يكي از دانشكده‌هاي دانشگاه بوتسوانا و سوازيلند بود و پيش از آن در
سال‌هاي 1971 تا 1975 يكي از دانشكده‌هاي دانشگاه بوتسوانا، لسوتو، و سوازيلند
محسوب مي‌شد. اين كتابخانه پشتيبان برنامه‌هاي دانشجويي و تخصصي رشته‌هاي تعليم و
تربيت، علوم انساني، علوم، و علوم اجتماعي است. تا سال 1990، بيش از 150000 جلد
كتاب و 1100 عنوان نشريه داشت. اما بعدها منابعي به مجموعه كتابخانه افزوده شد. اين
كتابخانه بر چكيده‌نامه‌ها و نمايه‌نامه‌هاي چاپي و نيز صفحه فشرده سرمايه‌گذاري
كرده است. نخستين مرحله ساختمان جديد كتابخانه در سال 1986 با تجهيز آن به 600
صندلي براي خوانندگان تكميل گرديد.
واحد اسناد و كتابخانه مؤسسه ملي تحقيق و توسعه فرهنگي[13] در داخل دانشگاه قرار
دارد، ولي مستقل از كتابخانه آن است. اين واحد در سال 1990 مجموعه‌اي بالغ بر 12000
سند و 1000 بريده جرايد داشته است و تهيه نمايه متون توسعه اقتصادي و اجتماعي كشور
را كه ضميمه كتابشناسي ملي بوتسواناست برعهده دارد.
بوتسوانا همچنين داراي يك مدرسه عالي كشاورزي، يك آموزشگاه فني، 6 دانشكده تربيت
معلم، و 5 مؤسسه آموزش بهورز است. همه اين مؤسسه‌ها داراي كتابخانه هستند كه برخي
حدود 1000 عنوان كتاب و بهترين آنها بيش از 20000 جلد كتاب دارند.
كتابخانه‌هاي آموزشگاهي
وزارت آموزش و پرورش نظارت بر بودجه بيش از 150 دبيرستان و كتابخانه‌هاي آنها را
برعهده دارد. براي اداره اين كتابخانه‌ها، واحد كتابخانه‌هاي آموزشي كتابخانه ملي
بوتسوانا، با اين وزارتخانه همكاري مي‌كند. كتابداران آموزشگاهي كه در تعداد اندكي
از مدارس حضور دارند، بايد مديران را به استفاده از بودجه كتابخانه به جاي
بازگرداندن آنها به خزانه ترغيب كنند. براي بهبود وضعيت در مدارسي كه فاقد كتابدار
كارآزموده است يا مديران آن تمايلي به استفاده از بودجه ندارند، متخصصان كتابخانه
ملي بوتسوانا تلاش‌هايي انجام مي‌دهند.
براي توجيه مزاياي وجود كتابخانه‌هاي مدارس براي حكومت‌هاي محلي، واحد كتابخانه‌هاي
آموزشي كتابخانه ملي بوتسوانا، ارائه خدمات بسته‌هاي كتاب به بيش از 150 دبستان را
كه توسط مقامات محلي اداره مي‌شود درنظر گرفته است. اين واحد، با خدمات گردآوري و
فهرستنويسي متمركز، بر كتابخانه‌هاي تازه‌تأسيس مدارس نيز نظارت دارد. در اين واحد،
براي آموزش كاركنان از متخصصان استفاده مي‌شود. پس از جذب صحيح نيرو در
كتابخانه‌ها، كتابخانه ملي بوتسوانا پيشنهادهايي را در مواقع ضروري ارائه مي‌دهد.
حرفه كتابداري
گروه كتابداري و اطلاع‌رساني دانشگاه بوتسوانا در سال 1979 تأسيس شد. اين گروه در
ابتدا تلاش كرد از كاركنان كارآزموده كتابخانه‌هاي بوتسوانا، لسوتو، و سوازيلند
استفاده كند، در حالي‌كه هم‌اكنون دانشجويان كشورهاي مختلف را جذب مي‌كند. اين گروه
در ابتدا دوره‌هاي ديپلم و زير ديپلم را ارائه مي‌داد، اما امروزه دوره‌هاي تحصيلي
كارشناسي ارشد در رشته كتابداري وجود دارد كه از مدارك كتابداري ساير كشورها
كم‌اعتبارتر نيست. از سال 1990 دوره‌هاي كارشناسي نيز براي داوطلباني كه فاقد مدرك
دانشگاهي هستند ارائه شده است.
در اين دوره‌ها، برنامه محلي در زمينه فن‌آوري اطلاعات و نيز مطالعات اطلاع‌رساني
به‌عنوان بخشي از برنامه آموزش مداوم ارائه مي‌شود.
انجمن كتابداران بوتسوانا در سال 1978 افتتاح شد و مركز آن در گابورون است. عضويت
براي كتابداران، متخصصان اطلاع‌رساني، دانشجويان كتابداري، علاقه‌مندان به
كتابخانه‌ها، و سازمان‌ها آزاد است. هدف اصلي اين انجمن توسعه كتابخانه‌ها و تقويت
ذوق كتابداري است. انجمن در اوايل دهه 1990 بيش از 35 عضو حقيقي داشت. اين انجمن يك
مجله و يك عنوان روزنامه را منتشر مي‌كند. در سال 1986، ميزبان همايش دائمي
كتابخانه‌هاي افريقاي شرقي، مركزي، و جنوبي بود و خلاصه مقالات آن را با عنوان
>كتابخانه‌ها و سوادآموزي<[14] منتشر كرد.
منبع: دايرة المعارف كتابداري و اطلاع‌رساني
[1]. Botswana
[2]. Setswanan
[3]. Bechuanaland
[4]. Robert Moffat
[5]. David Livingstone
[6]. Tswana
[7]. Converts
[8]. Serowe
[9]. Botswana National Library Services (BNLS)
[10]. Gaborone
[11]. Botswana National Bibliography
[12]. Public Library Services Division
[13]. Documentation Unit and Library of the NationalInstitute of development and
Cultural Research
[14]. Libraries and Literacy