جمهوري سوسياليستي خلق عرب ليبي،
در افريقاي شمالي واقع شده است. اين كشور از شمال به درياي مديترانه، از شرق به
مصر، از جنوب شرقي به سودان، از جنوب به چاد و نيجر، و از غرب به الجزاير و تونس
محدود مي‌شود. جمعيت آن (طبق آمار سال 2005) 563,765,5 نفر و مساحت آن 000,749,1
كيلومترمربع و زبان رسمي آن عربي است.
تاريخچه
ليبي كانون يكي از تمدن‌هاي برجسته دوران باستان بود. در ناحيه شرق، يوناني‌ها
كتابخانه عمومي بزرگي در سيرن تأسيس كردند. تا قبل از زمان رومي‌ها كتابخانه‌هاي
بسيار ديگري آغاز به‌كار كرده بودند. در دوره حكومت اسلامي اين كشور از افراد
فرهيخته‌اي كه از اين سرزمين عبور مي‌كردند و از يك‌سوي جهان اسلام به سوي ديگر
مي‌رفتند، بهره‌مند مي‌شد. مردم ليبي در نتيجه اين تماس‌ها فعاليت‌هاي علمي و ادبي
خود را آغاز كردند. بزرگ‌ترين كتابخانه در جغبوب[1] آغاز به‌كار كرد و حدود 000,40
جلد كتاب داشت كه اكثر آنها نسخه خطي بود. اكنون بقاياي مجموعه آن (بيش از 1000
نسخه خطي) در كتابخانه مركزي دانشگاه گاريونيس موجود است.
كتابخانه‌اي از منابع كهن در 1911 در طرابلس، پايتخت ليبي، تأسيس شد كه غني‌ترين
مجموعه از كتاب‌ها، اسناد، و اوراق كمياب در كشور است. در 1914 كتابخانه ديگري در
سيرن تأسيس شد كه داراي بيش از 000,10 جلد كتاب كمياب به زبان‌هاي گوناگون است.
براي خدمت به گروه‌هاي ديني و اجتماعي، كتابخانه‌هاي بسيار ديگري در مكان‌هايي كه
فاقد كتابخانه عمومي بودند نيز تأسيس شدند. مجموعه‌هاي اين كتابخانه‌ها متنوع و
عمدتآ شامل ادبيات عرب و متون اسلامي است.
كتابخانه ملي
از 1955، تنها كتابخانه دانشگاهي كشور به‌عنوان كتابخانه ملي عمل مي‌كرد. سرانجام
وزارت آموزش و پرورش تصميم به تأسيس كتابخانه‌اي، به‌عنوان كتابخانه ملي در شهر
بنغازي گرفت. اكنون ساختمان آن تكميل و آماده است. مجموعه كتاب‌ها، نسخه‌هاي خطي،
اسناد، و نشريات ادواري آن به‌سرعت در حال رشد است و در 1984 اعلاميه‌اي مبني بر
تعيين آن به‌عنوان كتابخانه واسپاري صادر و برنامه‌هايي ترتيب داده شد كه درهاي آن
به روي عموم باز باشد.
كتابخانه‌هاي دانشگاهي
كتابخانه مركزي دانشگاه گاريونيس بنغاري، در 1955 تأسيس شد. اين كتابخانه كارش را
با مجموعه‌اي 300 جلدي آغاز كرد، ولي منابع چاپي و غيرچاپي آن با آهنگ سريعي افزايش
يافت، و تا اواخر دهه 1980 به بيش از 000,260 جلد رسيد. ساختمان آن از چهار طبقه
داراي تهويه مطبوع، با ظرفيت 3000 نفر، و تجهيزاتي براي يك ميليون جلد كتاب تشكيل
شده است. كتابخانه داراي چهار بخش اصلي خدمات به خوانندگان، كتابخانه‌هاي شعبه،
خدمات فني، و اداري است. در اين كتابخانه براي كتاب‌هاي غيرعربي از رده‌بندي ديويي،
و براي مجموعه عربي از يك گسترش استفاده مي‌شود. بخش ديداري ـ شنيداري بسيار مجهز
است. كتابخانه داراي شش شعبه است. مجموعه اين كتابخانه (طبق آمار 2004) شامل
844,294 جلد كتاب، 2170 نشريه ادواري، 2360 نسخه خطي، 000,70 سند، و 000,10
ريزفيلم، و كتاب ناياب است.
نخستين كتابخانه در دانشگاه الفاتح در شهر تريپولي در 1957، همزمان با تأسيس
دانشكده علوم گشايش يافت. دانشگاه داراي هفت كتابخانه دانشكده‌اي با مجموعه‌هاي غني
است. مجموعه‌هاي آن جمعآ حدود 800,155جلد كتاب به‌علاوه 3510 عنوان نشريه ادواري و
مقادير هنگفتي شماره‌هاي گذشته است. بخش‌هاي ديداري ـ شنيداري با مجموعه‌هاي بزرگ
در هر كتابخانه فعاليت دارند. در 1970، براي احداث ساختمان جديد كتابخانه مركزي
تصميم گرفته شد، اما برنامه به تأخير افتاد. مجموعه اصلي كتاب‌هاي كتابخانه مركزي
به‌طور موقت در قسمتي از دانشكده علوم قرار داده شده است كه (طبق آمار 2003) شامل
000,33 جلد كتاب، 450 نشريه ادواري جاري، و 40 نسخه خطي است. دانشكده كتابداري در
اين دانشگاه، كاركنان حرفه‌اي و خدمات فني كتابخانه‌هاي آن را تأمين مي‌كند. در اين
كتابخانه‌ها از نظام دهدهي ديويي و قواعد فهرستنويسي انگلوامريكن استفاده مي‌شود.
دانشگاه فناوري ستاره درخشان[2] (نجم‌الساطع)، در بريقه در 280 كيلومتري غرب
بنغازي، در 1981 گشايش يافت. ساختمان كتابخانه مركزي در محوطه دانشگاه احداث شد.
مجموعه كتاب‌ها بالغ بر 000,35 جلد و عمدتآ به زبان انگليسي است. كتابخانه 415
نشريه ادواري را مشترك است و مجموعه كوچكي از شماره‌هاي قديمي دارد. بخش ديداري ـ
شنيداري كوچكي نيز در كتابخانه ايجاد شده است. كتابخانه‌هاي متعدد گروه‌ها، به
اعضاي هيئت علمي، كاركنان، و دانشجويان خدمات ارائه مي‌كنند. كتابخانه از نظام فني
به‌كار رفته در كتابخانه‌هاي دانشگاه گاريونيس بهره مي‌گيرد.
دانشگاه سبها در 1983 تأسيس شد. كتابخانه آن در 1977 براي دانشكده علوم‌تربيتي كه
بخشي از دانشگاه الفاتح در تريپولي بود، داير شده بود. مجموعه كتاب‌هاي آن بيش از
000,35 جلد به زبان‌هاي گوناگون است. كتابخانه 410 نشريه ادواري را مشترك است و
خبرنامه‌اي فصلي براي مطلع كردن خوانندگان از تازه‌ها و ساير خبرها منتشر مي‌كند و
نيز همان نظام فني ساير كتابخانه‌هاي دانشگاهي را به‌كار مي‌برد. علي‌رغم كمبود
نيروي انساني متخصص و ساير مشكلات، اين كتابخانه تعهد كرده است كتابخانه‌اي قابل
اعتماد براي خدمت به افراد تحصيل كرده در ناحيه جنوبي ليبي باشد.
مؤسسات عالي فني
پنج مؤسسه عالي براي آموزش فني در نواحي مختلف كشور بين سال‌هاي 1972 و 1977 تأسيس
شد. هر مؤسسه كتابخانه خاص خود را دارد كه در هر يك، حدود 000,10 جلد كتاب است.
مؤسسات براي تأمين نيازهايي كه ممكن است در ميان آنها پيش آيد، همكاري مي‌كنند.
كتابخانه‌هاي عمومي
كتابخانه‌هاي عمومي به معني امروزي، در 1953 در كشور آغاز به‌كار كرده‌اند. اين
كتابخانه‌ها زيرنظر وزير آموزش و پرورش بود. در 1960، وزير اطلاع‌رساني و فرهنگ
خدمات جديدي را در كانون‌هاي فرهنگي مردمي معرفي كرد. تعداد كتابخانه‌هاي عمومي و
كانون‌هاي فرهنگي كه در مورد تهيه كتاب‌ها، مجلات، روزنامه‌ها، و انتشارات دولتي
جديد براي مراجعان خود همكاري مي‌كنند، در اواخر دهه 1980 به بيش از 160 باب رسيد.
خدمات فني، سفارش و فراهم‌آوري، و نظارت بر بودجه در حوزه عمل وزير اطلاع‌رساني
متمركز است.
كتابخانه‌هاي آموزشگاهي
از 1960 تلاش چشمگيري براي تأسيس كتابخانه در مدارس متوسطه، ابتدايي، و حرفه‌اي
صورت گرفته است. تا اواخر 1978 تقريبآ همه آنها كتابخانه‌هاي كوچكي داشتند. خدمات
اين كتابخانه‌ها با كمك وزارت آموزش و پرورش و تأمين بودجه مناسب‌تر بهبود يافت.
كتابخانه‌هاي آموزشگاهي هنوز نيازمند تجهيزات مناسب و كاركنان آموزش ديده به تعداد
كافي هستند.
كتابخانه‌هاي تخصصي
اين كتابخانه‌ها براي دبيرخانه‌ها، سازمان‌ها، و ساير مؤسسات عمده حياتي هستند.
كتابخانه‌هاي تخصصي تا 1970 در كل كشور فقط به هشت باب مي‌رسيد. اين تعداد تا اواخر
1982 به 29 باب افزايش يافت. هر كتابخانه منابع مربوط به فعاليت‌هاي خاص خود را
نگهداري مي‌كند.
[1]. Jaghboub
[2]. Bright Star University of Technology